Już w 2017 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło rezolucję o ustanowieniu roku 2020 Międzynarodowym Rokiem Zdrowia Roślin. W 2020 roku, na całym świecie odbędzie się wiele wydarzeń poświęconych tematyce zdrowia roślin. Wydarzenia te powinny podnieść świadomość znaczenia zdrowia roślin w kontekście takich problemów jak głód, ubóstwo czy zagrożenia dla środowiska naturalnego będącego środowiskiem życia człowieka. Większa świadomość powinna dotyczyć w szczególności osób podejmujących decyzje, np. polityków, władze lokalne (w tym samorządy) gdyż idea dbania o znaczenie zdrowia roślin, powinna rozwijać się oddolnie.

Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) – wskazuje: „Zdrowe rośliny są podstawą wszelkiego życia, funkcjonowania ekosystemu i bezpieczeństwa żywności. Szkodniki i choroby roślin powodują szkody w uprawach, zmniejszając dostępność żywności i zwiększając jej koszt. Zapewnienie zdrowia roślin przyczynia się do ochrony środowiska, lasów i bioróżnorodności przed organizmami szkodliwymi dla roślin. Jest to również ważny element przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatu i wsparcie wysiłków zmierzających do wyeliminowania głodu, niedożywienia i ubóstwa na świecie.”

Choroby roślin mają wpływ na człowieka

Ogromne znaczenie dla ludzi ma zapobieganie rozprzestrzeniania się szkodników i chorób roślin, które powodują ogromne straty gospodarcze i spustoszenie w środowisku naturalnym oraz negatywnie wpływają na poziom życia. Wspomniany problem dotyczy zarówno rolnictwa jak i leśnictwa. Jest wiele miejsc na Ziemi, które na przestrzeni dziesiątek lat dotknięte zostały takim chorobami, które powodowały głód na wielką skalę, np. zaraza ziemniaka w dziewiętnastowiecznej Irlandii spowodowana przez Phytophthora infestans zebrała ogromne żniwo miliona zmarłych z powodu głodu lub niedożywienia; bardziej współcześnie na wielką skalę „ofiarą” chorób grzybowych są plantacje bananów (tzw. choroba panamska bananów) w Ameryce Południowej. Owoce, banany mają ok. 400 mln. konsumentów na całym świecie, dla wielu z nich ich udział w diecie jest bardzo wysoki a z powodu chorób owoce te mogą stać się niebawem drogim towarem.

Zdrowe rośliny to nie tylko żywność ale także pomoc w walce z niekorzystnymi zmianami klimatu, deficytem wody oraz erozją gruntów.

Przekładając temat na grunt leśny można śmiało stwierdzić, że postępujące, odczuwalne zmiany klimatu przyczyniają się do powstawania „chorób lasów”.

 W całym środkowopolskim pasie nizin, od wielkich borów zielonogórskich, Puszczy Rzepińskiej aż po wspaniałe puszcze wschodniej części kraju. Znaczny niedobór wody, ekstremalne temperatury w ciepłych miesiącach na tyle osłabiają drzewostany, że czynniki chorobotwórcze mają pole do popisu. Na czoło wysuwają się tzw. szkodniki wtórne, czyli owady, które zasiedlają korę, łyko i drewno w różnych – zależnie od biologii i preferencji gatunku – częściach rosnących drzew. W dużej ilości owady te zabijają – często dobijają osłabione drzewa, pozbawione naturalnych mechanizmów obronnych jak np. wycieki żywiczne. Już od wielu lat leśnicy w Polsce walczą z kornikiem drukarzem, który zabija świerki. Obecnie na czoło wysunął się kornik ostrozębny atakujący sosny. Nie mniej godne uwagi są także m.in. przypłaszczek granatek, cetyńce, smoliki, kornik modrzewiowiec i wiele innych. Cały zespół wymienionych gatunków, szkodników ma ewidentny okres prosperity i ostrzy sobie zęby na nasze lasy. Leśnicy dążą do utrzymania trwałości lasu, zdrowego lasu i prowadzą walkę aby ograniczyć występowanie szkodników, ale niestety aura im nie pomaga.

Zabijający sosny kornik ostrozębny - pod korą widoczne różne stadia rozwojowe (fot. P. Kaczorowski)

Wystąpienie Prezydenta

Ważny temat zdrowia roślin podjął także Prezydent RP Andrzej Duda, który w swoim wystąpieniu na konferencji „Zdrowie roślin w dobie zmian klimatu” w dniu 7 stycznia 2020 roku powiedział m.in.: … „Roślinność i woda to są dwa elementy podstawowe, bez których nie można wyobrazić sobie w ogóle istnienia życia. Dlatego mówimy, że mając i chroniąc rośliny, chronisz zarazem życie. Kiedy spojrzymy poprzez pryzmat celów zrównoważonego rozwoju – tych celów, które przyjęła i ustanowiła Organizacja Narodów Zjednoczonych – to bez problemów odnajdziemy wśród nich jeden z tych najbardziej istotnych, jakim jest kwestia zdrowia roślin, ochrony roślin i przyrody, kwestię, która w sposób oczywisty i bezpośredni przekłada się także na ochronę powietrza, ochronę klimatu, a w efekcie również i przecież ochronę życia człowieka.  I wreszcie: ostatnia kwestia, która dla mnie jest szczególnie ważna z punktu widzenia akcji, jaką prowadzimy w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej wspólnie z Lasami Państwowymi – patrzę tutaj na Pana Dyrektora Generalnego – sadziMY. SadziMy las, sadziMy drzewa. Sadzimy je w sposób zaplanowany,  sadzimy je w miarę możliwości w sposób skoordynowany. Ogromnie dziękuję za to, że rozpoczęliśmy tę akcję i realizujemy ją skutecznie. Dziękuję za to, że będziemy ją realizowali także i w tym roku w Nadleśnictwie Lipusz w leśnictwie Kłodno – tam, gdzie w 2017 roku przeszła straszliwa nawałnica niszcząca zupełnie piękne lasy w tamtym rejonie. Będziemy tam, razem z tysiącami młodych ludzi, razem z harcerzami, razem z wolontariuszmi, także oczywiście z leśnikami, w tym roku 24 kwietnia sadzili las. Ale to oznacza także, że w 430 nadleśnictwach w Polsce będą dla każdego, kto chce, dostępne sadzonki, które będzie można zabrać i posadzić u siebie na działce czy na parceli, na której mieszkamy, jest nasz dom, czy to w innych miejscach, gdzie teren jest dla nas dostępny, gdzie my za niego odpowiadamy, gdzie będzie możliwość posadzenia drzew. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że one są nam potrzebne. Polscy leśnicy wykonują wspaniałą pracę: 500 mln jest sadzone przez naszych leśników – kiedy widzi się te liczby, to aż trudno jest uwierzyć. Pięćset milionów to jest ilość niewyobrażalna. Rzeczywiście jest tak, że Polska prowadzi jedną z najbardziej doskonałych gospodarek leśnych właśnie poprzez działalność Lasów Państwowych, z doskonałym zresztą skutkiem, bo lasów w Polsce przybywa. A lasy – wiemy doskonale – to są tereny wypoczynkowe, ale także „zielone płuca”, które przyczyniają się do poprawy naszych warunków życia i przyczyniają się także do wielkiego celu, jakim jest ochrona klimatu na świecie poprzez pochłanianie dwutlenku węgla i poprzez oczyszczanie powietrza.”

Pomnikowy dąb szypułkowy posiada dla człowieka bezcenne walory, w tym estetyczne. (fot. P. Kaczorowski)

Spojrzenie na najbliższą okolicę

Dla leśników drzewa to rośliny najwyższej troski – kwestia ta nie ulega wątpliwości. O zdrowie drzew powinniśmy się jednak troszczyć także poza lasami – w miastach, przy drogach, na cmentarzach, czyli w naszym najbliższym sąsiedztwie. Międzynarodowy Rok Zdrowia Roślin powinien nastawić włodarzy na lokalnych szczeblach np. gmin aby baczniej przyglądali się wykonywanym często tzw. „pseudopielęgnacjom” drzew. Poprzez nieprofesjonalne „ogławianie” lub inne zabiegi (które z reguły nie mają nic wspólnego z zapewnieniem bezpieczeństwa dla ludzi) niszczone są piękne aleje wzdłuż dróg, zadrzewienia na osiedlach, cmentarzach i w parkach. Niszczone, gdyż nadmiernie i często niepotrzebnie poranione drzewa stają się podatne na infekcje przez pasożytnicze grzyby co w konsekwencji przyspiesza ich śmierć.

Musimy pamiętać, że zdrowe rośliny wpływają korzystnie na życie człowieka także jeśli chodzi o walory estetyczne. Udokumentowane jest, że wybetonowane, pozbawione roślin środowisko nie sprzyja człowiekowi.

Kwitnący w ciepłolubnej dąbrowie dzwonek brzoskwiniolistny to niewątpliwie urokliwy akcent naszych lasów. (fot. P. Kaczorowski)