Wynika to zarówno z czynników klimatycznych (niskie opady roczne oraz ich niekorzystny rozkład, przymrozki, susze), antropogenicznych (głównie obniżanie poziomu wód gruntowych w wyniku działań górniczych) oraz wynikających ze struktury drzewostanów (stosunkowo duża powierzchnia drzewostanów o składzie niezgodnym lub częściowo zgodnym z pożądanym, znaczne obszary lasów na gruntach porolnych).

     Stopniowe dostosowywanie składów gatunkowych do siedlisk, w ramach którego w nadleśnictwie sadzi się duże ilości dębów, klonów, lip i  innych liściastych, które stanowią atrakcyjną bazę żerową dla zwierzyny (jeleń, sarna, dzik) zmusza leśników do stosowania środków zapobiegających zgryzaniu i rozdeptywaniu sadzonek oraz spałowaniu drzew w młodnikach. Posadzone leśne uprawy zostają ogrodzone.

Główną i najbardziej skuteczną metodą ochrony przed zwierzyną jest grodzenie upraw leśną siatką ogrodzeniową o wysokości 2 m.

W celu zobrazowania ilości ogrodzonych upraw warto podać, że w latach 2008-2013 w naszym nadleśnictwie grodzono średnio 55,40 ha rocznie.

     Innym sposobem zapobiegającym szkodom od zwierzyny jest smarowanie upraw preparatami z grupy repelentów. Środki te nakładane są ręcznie na wierzchołki drzewek, w celu ochrony pączka szczytowego.

Repelenty są preparatami zawierającymi m.in. piasek kwarcowy, który powoduje, że zgryziony, posmarowany pęd jest po prostu niesmaczny. Tym sposobem zabezpiecza się powierzchnie, narażone na zgryzanie, które nie zostały ogrodzone. W okresie 2008-2013 średnioroczna powierzchnia posmarowanych upraw w naszym nadleśnictwie wyniosła 39 ha.

     Ponadto w okresie zimowym w celu ochrony upraw przed zgryzaniem w Nadleśnictwie Miradz wykłada się tzw. drzewa zgryzowe. Stanowią one dodatkową bazę pokarmową dla jeleniowatych odciągając ssaki od leśnych upraw.

Prognozowanie występowania brudnicy mniszki - pułapka feromonowa IBL-1 (fot. P. Kaczorowski)

Jeśli chodzi o szkodniki owadzie to leśnicy w Nadleśnictwie Miradz prowadzą prognozowanie i zwalczanie występowania takich szkodników drzew jak np.:

·         brudnica mniszka,

·         boreczniki,

·         cetyńce,

·         szeliniak sosnowy,

·         chrabąszczowate (pędraki i imago),

·         pozostałe z grupy szkodników pierwotnych sosny (siwiotek borowiec, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka, osnuja gwiaździsta),

·         pozostałe z grupy szkodników wtórnych (przypłaszczek granatek, kornik drukarz, bielojad olbrzymi).

     Prognozowanie i zapobieganie szkodom ze strony owadów polega na wykonywaniu obligatoryjnych zadań wynikających z Instrukcji Ochrony Lasu oraz wytycznych Zespołu Ochrony Lasu i Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz bieżącym reagowaniu na powstające zagrożenia. W tym celu stosuje się różnego rodzaju pułapki m.in. feromonowe (IBL-1), pułapki klasyczne, opaski lepowe, dołki chwytne itd.

     Zwalczając szkodniki w nadleśnictwie dąży się do minimalizacji korzystania ze środków chemicznych. W szczególnych przypadkach stosuje się te, które dopuszczone są do użycia przez FSC (Forest Stewardship Council). Na przestrzeni kilku ubiegłych lat chemiczne zwalczanie zastosowano jedynie przeciwko pędrakom, szeliniakowi sosnowemu oraz znamionkowi jedlicowemu. Przeciwko mogącemu powodować duże szkody w uprawach sosnowych szeliniakowi sosnowemu stosujemy również mechaniczne metody zwalczania, np. okopanie uprawy rowkiem izolacyjnym, wykopanie na takiej uprawie dołków chwytnych, do których dodatkowo wkładane są środki wabiące, a zwabione tam szkodniki są niszczone.

     Drzewostany liściaste nadleśnictwa to miejsca aktywności takich szkodników, jak np. zwójka zieloneczka, opiętki, piędzik przedzimek czy susówka dębówka. Gatunki te są sprawcami istotnych uszkodzeń w d-stanach dębowych, powodując spowolnienie ich rozwoju poprzez uszkadzanie aparatu asymilacyjnego (zwójki, susówka) oraz zamieranie pędów, fragmentów koron a niekiedy i całych drzew (opiętki). Liczniejszemu występowaniu opiętków sprzyjają częste susze, które wpływają na obniżenie odporności drzewostanów. Wspomniane susze również negatywnie wpływają na zdrowotność cennego gatunku leśnego jakim jest jesion wyniosły – osłabione jesiony atakowane są przez jesionowce oraz przez patogeniczne grzyby. Po takiej dawce niekorzystnych czynników chorują i szybko zamierają – zjawisko zamierania jesionów.

     Oprócz ochrony lasu przed szkodnikami owadzimi i zwierzyną w nadleśnictwie prowadzi się również profilaktykę przeciwko zagrożeniom wynikającym ze strony patogenów grzybowych. Na gruntach porolnych najgroźniejsza jest huba korzeniowa (korzeniowiec wieloletni). Walka z hubą odbywa się poprzez stosowanie biologicznego preparatu PG IBL oraz Bio-ekol – smarowanie pniaków po ściętych drzewach grzybnią gatunku Phlebiopsis gigantea. Negatywne znaczenie ma także opieńka, z którą walka polega na eliminacji z drzewostanu (głównie w fazie uprawy lub młodnika) zarażonych drzewek. Leśnym uprawom oraz w zasiewom na szkółce leśnej zagrażają mączniak dębu oraz grzyby powodujące osutki i zgorzele siewek.

     Nadleśnictwo Miradz kładzie nacisk na zabiegi profilaktyczne, zmierzające do podniesienia naturalnej odporności i stabilności drzewostanów. Wymienić tutaj należy m.in:

·         prowadzenie gospodarki przebudowy i związany z tym wzrost udziału gatunków liściastych oraz różnicująca się struktura wiekowa drzewostanów,

·         ochrona drzew dziuplastych,

·         wywieszanie skrzynek lęgowych dla ptaków śpiewających,

·         wywieszanie budek rozrodczych dla nietoperzy,

·         zimowe dokarmianie ptaków.

  
Zaśmiecanie obszarów leśnych jest problemem ogólnokrajowym (fot. E. Olejnik)

     Do szkodliwych czynników biotycznych należy dodać występujące na terenie nadleśnictwa czynniki abiotyczne (susze, przymrozki czy huragany) oraz antropogeniczne (wywołane przez człowieka pożary, zanieczyszczenia przemysłowe oraz zaśmiecanie lasu). Wśród czynników abiotycznych największą, negatywną rolę na drzewostany odgrywają przymrozki oraz silne wiatry. Szczególnie groźne są przymrozki późne mające istotne znaczenie, głównie ze względu na rozmiar dokonywanych w nadleśnictwie odnowień dębowych. Szkody powodowane przez huragany i silne wiatry (złomy i wywroty) występują w poszczególnych latach w różnym natężeniu, niemniej ich rozmiar ma znaczenie gospodarcze w skali nadleśnictwa.

  
Dostrzegalnia przeciwpożarowa w leśnictwie Przedbórz (fot. P. Kaczorowski)

     Lasy Nadleśnictwa Miradz w całości położone są w II strefie zagrożenia pożarowego. System ochrony przeciwpożarowej złożony jest z punktu alarmowo-dyspozycyjnego (PAD) przy biurze nadleśnictwa oraz systemu telewizji przemysłowej. Na terenie leśnictwa Przedbórz zlokalizowana jest wieża obserwacyjna (dostrzegalnia) konstrukcji metalowej o wysokości 36 m. W okresie wysokiego zagrożenia pożarowego organizowane są także dyżury i patrole pożarowe wykonywane przez Służbę Leśną. Nadleśnictwo wyposażone jest także w podstawowy sprzęt do gaszenia pożarów, a na naszym terenie zlokalizowane są cztery stałe punkty czerpania wody:

• leśnictwo Wycinki oddz. 263t - sztuczny zbiornik o pojemności 50 m³,
• leśnictwo Kurzebiela oddz. 36g - sztuczny zbiornik o pojemności 50 m³,
• leśnictwo Przyjezierze oddz. 177i - nad Jeziorem Czyste; możliwość poboru wody nieograniczona,
• leśnictwo Rożniaty oddz. 296a – sztuczny zbiornik o pojemności 50m³.

Uzupełnieniem punktów czerpania wody dla celów gaśniczych zorganizowanych przez nadleśnictwo są punkty czerpania wody na terenie tartaku Miradz (zbiornik sztuczny o pojemności 200 m³) oraz w miejscowości Kuśnierz (zbiornik sztuczny o pojemności 2000 m³). Do celów gaśniczych wykorzystać można również sieć hydrantów rozmieszczonych w pobliżu kompleksów leśnych. Na terenie nadleśnictwa zlokalizowana jest sieć dojazdów pożarowych w celu zaopatrzenia wodnego samochodów gaśniczych. Posiadamy też dobrze zorganizowaną łączność bezprzewodową w celu szybkiego reagowania w przypadku wystąpienia pożaru.

  
Gaszenie pożaru w rezerwacie Nadgoplański Park Tysiąclecia przy użyciu samolotu gaśniczego DROMADER (fot. E. Olejnik)

     Nadleśnictwo Miradz współpracuje z Komendą Powiatową Państwowej Straży Pożarnej w Inowrocławiu i Mogilnie oraz funkcjonującymi w zasięgu działania nadleśnictwa Ochotniczymi Strażami Pożarnymi w Strzelnie, Ciencisku, Ostrowie, Gębicach, Witowicach, Jeziorach Wielkich, Wójcinie, Kruszwicy i Ostrówku. Podstawowym zadaniem nadleśnictwa w tym zakresie jest współpraca z Państwową Strażą Pożarną w celu podnoszenia efektywności zabezpieczenia przeciwpożarowego. W ty celu organizowane są również na terenie nadleśnictwa praktyczne ćwiczenia – manewry z użyciem sił i środków wymienionych wyżej jednostek PSP i OSP. Podczas takich manewrów podnoszone są praktyczne umiejętności jednostek straży pożarnych zwłaszcza dotyczące zapoznania się z siecią dróg pożarowych oraz dostępnością do punktów czerpania wody. W latach 2010-2013 tego typu akcje odbyły się trzykrotnie m.in. na terenie leśnictw Kurzebiela, Przyjezierze i Rożniaty.

  
Terenowe ćwiczenia jesdnostek straży pożarnych w leśnictwie Przyjezierze (fot. E. Olejnik)

Paweł Kaczorowski